Het park is 4500 ha. groot en ligt in Noord-Limburg, tussen de Maas en de Duitse grens.
Ontwikkeling van het landschap
Het gebied kent een specifieke landschappelijke opbouw. Het wordt ook wel 'rivierenlandschap'genoemd. Daarin zijn een reeks landschapstypen te herkennen. Van west naar oost zijn dat: het maasdal, de hogere zandgronden, de lagere zandgronden en het plateaugebied.
De vier landschapstypen hebben duidelijke grenzen, die ook in het veld goed te herkennen zijn.
• Het maasdal is de laatste insnijding van de huidige Maas. Dit wordt ook wel beschouwd als het jong laagterras.
• De hogere zandgronden zijn onderdeel van het oud laagterras. Dit ontstond ongeveer 13 duizend jaar geleden door insnijding van de Maas. Daarna werd het bedekt door stuifzanden, vaak afgezet in de vorm van paraboolduinen.
• De lagere zandgronden zijn 150 duizend jaar geleden ingesneden door de toenmalige Maas en worden ook wel het jong middenterras van Tuindorp genoemd.
Het plateaugebied wordt gevormd door het oud middenterras van Twisteden. Het is een restant van een hooggelegen riviervlakte en honderdduizenden jaren oud.
Archeologie
Dat er in dit natuurgebied mensen hebben geleefd dat is duidelijk.
Grafvelden met vondsten van klokbekers wijzen er op dat er al 4.000 jaar v Chr. mensen in het gebied woonden.
De ongeveer honderd graven maken deel uit van een groot urnenveld, dat in 1930 werd ontdekt.
De vondsten uit de grafvelden zijn ondergebracht in het rijksmuseum voor oudheden in Leiden. De Scherpenheuvel is een van de grootste grafheuvels van Nederland. Deze is niet open gemaakt. Onderzoek ten behoeve van de restauratie in 1992 heeft bewezen dat hier een grafheuvel is.
De grootte (omvang vierentwintig meter en drie meter hoog) en de ligging op deze opvallende plaats doen vermoeden dat het hier om een vorstengraf gaat.
In de regio staat deze grafheuvel ook bekend als het vorstengraf. Er is mogelijk sprake van twee grafheuvels op elkaar. De ligging in een terrein van het Limburgs Landschap maakt dat de heuvel volledig beschermd is.
De Maasduinen
Het nationaal park de Maasduinen dankt zijn naam aan de opvallende stuifzandruggen die paraboolduinen worden genoemd.
Deze paraboolduinen zijn ontstaan tegen het einde van de laatste ijstijd.
Grote delen van Noord- en Midden-Limburg waren toen bedekt met een laag dekzand.
Door de wind werd dit zand opgeblazen tot zandruggen en hoefijzervormige duinen.